Glútenóþol er sjaldgæfur sjúkdómur þar sem einstaklingurinn hefur óþol fyrir ákveðnum hluta glútens, sem finna má í korni, sérstaklega hveiti, byggi og rúgkorni.
Glútenóþol hefur áhrif á slímhúð smáþarmanna og leiðir til minnkunar á starfsemi þeirra. Upptaka næringarefna (vítamína, steinefna, kolvetna og fitu) verður því ekki með eðlilegum hætti og minnkar mikið.
Glútenóþol er langvinnur sjúkdómur sem getur herjað á alla aldurshópa. Algengast er að sjúkdómurinn greinist hjá fólki á aldrinum 1-5 ára og svo aftur í kringum þrítugt. Hægt er að ná upp fyrri starfsemi slímhúðarinnar og halda henni við með réttu mataræði, þar sem ofnangreindum korntegundum er sleppt.
Hver er orsökin?
Sjúkdómurinn er í sumum tilfellum ættgengur. Þar að auki eykur neysla á fæðu sem inniheldur ofnagreindar korntegundir hættuna á glútenóþoli.
- Því fyrr sem ungbörn fá brauð og grauta þeim mun meiri hætta er á að þau fái glútenóþol.
- Í sumum löndum er glútenóþol mjög algengt (Svíþjóð, Írland).
Hjá sjúklingum með glútenóþol verða einkennandi breytingar í slímhúð smáþarmanna m.a. bólgubreytingar. Þessar breytingar leiða svo af sér ýmsa vanstarfsemi þarmanna.
Hver eru einkennin?
Minnkun á starfsemi þarmanna í þá veru að upptaka næringarefna er ekki nægilega mikil hefur áhrif á heilbrigði einstaklingsins.
- Vaxtarstöðvun og vanlíðan hjá börnum, þau „þrífast“ ekki.
- Vítamin- og steinefnaskortur (sérstaklega járn, kalk og fólínsýra)
- Þreyta og almennur slappleiki (vegna járn- eða blóðleysis)
- Langvinnur niðurgangur.
- Þyngdartap.
Hvað er til ráða?
Fylgja leiðbeiningum frá heilbrigðisstarfsfólki (s.s. læknum,hjúkrunarfræðingum og næringarfræðingum) um mataræði barna (þannig að þau fái ekki mat sem inniheldur glúten of snemma á lifsleiðinni). Reyna að forðast fæðutegundir sem innihalda glúten fram að 6 mánaða aldri.
Hvernig greinir læknirinn sjúkdóminn?
- Tekin eru slímhúðarsýni frá smáþörmunum við magaspeglun.
- Hægðir geta sýnt óeðlilega hátt fituinnihald.
- Blóðprufur geta gefið vísbendingu um almennt ástand einstaklingsins, svo sem járnskort, B-12, fólinsýruskort og blóðleysi. Einnig er hægt að mæla ákveðin mótefni, IgA vöðvanetjumótefni og gliadin sem koma fram þegar sjúkdómurinn er virkur (þ.e. þegar bólgubreytingar eru til staðar í þarminum).
Hver er meðferðin?
- Glútensnautt fæði. Sjúklingurinn þarf að neyta glútensnauðs fæðis ævilangt samkvæmt ráðgjöf næringarfræðings. Hveiti, rúgkorn og bygg innihalda mikið glúten.
- Hrísgrjón, hirsi og maís innihalda ekki glúten.
- Fjölvítamín og jafnvel steinefna- og vítamíngjöf.
Batahorfur
- Glútenóþol er ekki lífshættulegt.
- Fylgist vel með mataræði barna, þar sem rangt mataræði getur haft áhrif á vöxt þeirra.
- Ef fullorðnir fylgja ekki réttu mataræði getur það haft blóðleysi og beinþynningu (osteoporosis) í för með sér.
- Hættan á því að fá ákv. tegundir krabbameins og þá helst krabbamein í smáþarma eykst eitthvað ef réttu mataræði er ekki fylgt. Krabbamein í smáþörmum er hins vegar afar sjaldgæft.
- Í framtíðinni verður sennilega hægt að framleiða korntegundir (hveiti, bygg og rúgkorn) sem ekki innihalda þann hluta glútens sem veldur óþoli.
